سرقت ادبی چیست؟
اگر یک جواهر را از کشوی کسی بردارید، حتماً می‌دانید که مرتکب جرمی واضح شده‌اید و به‌زودی گرفتار خواهید شد؛ اما اگر ایده‌های درخشان، جملات ارزشمند و مطالب یک نویسنده را بدون اطلاع و اجازه او بردارید، چطور؟! این دزدی دردسرساز، همان سرقت ادبی است که در سراسر جهان به بهانه صرفه‌جویی در وقت و تلاش، توسط نویسندگان کتاب، فیلمنامه‌نویسان، سئونویس‌ها، سناریونویس‌ها، دانشجویان و دانش‌آموزان و… مثل آب‌خوردن انجام می‌شود. فکر می‌کنید تعریف کامل و درست این مفهوم چیست و راهی برای جلوگیری از این دزدی عالمانه وجود دارد؟ در این مقاله به صفر تا صد سرقت ادبی می‌پردازیم و شما را با ۵ راهکار عملی برای جلوگیری از آن آشنا می‌کنیم!
سرقت ادبی (Plagiarism) چیست؟
نوشتن یک هنر است؛ یک فن تخصصی که هر کسی از پس آن برنمی‌آید. برای همین است که تعداد زیادی از افراد ترجیح می‌دهند به‌جای اینکه زمان و انرژی خود را صرف یادگیری این فن هنرمندانه کنند، آثار باقی نویسندگان را به نام خود بزنند و تبدیل به سارق ادبی شوند! در حقیقت هرگونه استفاده از ایده‌ها، جملات، ساختار نوشتاری و مطالب دیگران به نام خود و بدون ذکر منبع، سرقت ادبی محسوب می‌شود. این دزدی خاموش، انواعی دارد که در ادامه با تک‌تک آن‌ها آشنا خواهید شد. احتمالاً وقتی بدانید علاوه‌بر این تعریف ساده از دزدی ادبی، چه چیزهایی در دنیای نویسندگان، جرم سارقانه به‌حساب می‌آید، تعجب کنید!
انواع سرقت ادبی
دزدی از کلمات و ایده‌های نوشتاری دیگران، فقط به یک کپی‌کردن ساده ختم نمی‌شود. در ادامه می‌توانید انواع سرقت‌های این‌چنینی را بررسی کنید تا از این به بعد خودتان را از غافله سارقان ادبی جدا کنید و مراقب باشید که چنین جرمی را در پرونده ادبی خود راه ندهید:
نقل قول کلمه‌به‌کلمه بدون ذکر منبع
آشکارترین نوع دزدی مطالب، همین نقل قول بدون منبع است. اگر کسی، سخنان نویسنده‌ای را بدون ذکر کامل منبع آن در نوشته خود بیاورد، مرتکب جرمی آشکار در دنیای ادبیات شده است! ضروری است موقع استفاده از نقل قول دیگران، صادق باشید و با گیومه یا تورفتگی، منبع مطلب را برا مخاطب خود معرفی کنید.
کپی-پیست‌کردن بدون ذکر منبع واضح
همین مطلبی که در حال مطالعه آن هستید از روی منابع خارجی اینترنتی برداشته شده است؛ اما نه به‌صورت کپی‌شده! طبیعی است که برای نوشتن مقالات، سناریوها، کتاب‌ها و…، نیاز به دریافت اطلاعات از سایر منابع داشته باشید؛ اما حواستان باشد که پس‌از اینکه محتوای مطالب را متوجه شدید، آن را با جمله‌بندی‌ها و نوشتار مخصوص خودتان، به تحریر دربیاورید و در نهایت تمامی منابع را ذکر کنید. کپی-پیست‌کردن مطالب، مقالات شما را بی‌اعتبار می‌کند، چه برسد به اینکه بخواهید این جملات کپی‌شده را بدون معرفی منبع، به دست خواننده بسپارید.
تکنیک پارافرایز
کلمه تکنیک شما را به اشتباه نیندازد! پارافرایزکردن اگر به‌درستی اعمال نشود می‌تواند شما را تبدیل به سارق ادبی کند. پارافرایز منفی، نوعی استفاده غلط از مطالب دیگران است که شما را در جرگه سارقان ادبی قرار می‌دهد. اگر موقع نوشتن از روی آثار دیگران، چند کلمه را در آن تغییر دهید، ترتیب آن‌ها را جابه‌جا کنید یا ساختار نوشتار آن‌ها را تقلید کنید؛ ولی هیچ اشاره‌ای به نویسنده اصل اثر نکنید، مرتکب نوعی از سرقت ادبی به نام پارافرایز شده‌اید! یادتان باشد که اشاره گذرا به نویسنده در متن، کافی نیست. باید مطمئن شوید که خواننده خود را به‌طور واضح متوجه این موضوع کرده‌اید که فلان قسمت از متن، بازنویسی شده است یا فلان ایده متعلق به فلان نگارنده است.
روش موزاییکی یا وصله‌ای
در این مدل، افراد سعی می‌کنند که مطالب، جمله‌ها و پاراگراف‌های نویسنده‌ای دیگر را طوری بازنویسی کنند که به‌نظر برسد مطلبی جدید متعلق به خودشان است! این نوع از سرقت آثار ادبی، نیاز به موشکافی و تحلیل متن دارد و به این سادگی‌ها قابل‌تشخیص نیست؛ چراکه سارق تلاش می‌کند با استفاده از ایده‌ها و مطالب یک نویسنده، متنی بیافریند که انگار محتوایی نو است؛ د حالی‌که ایده و اجرا توسط نویسنده قبلی اعمال شده است و متن دوم، تنها یک کپی هوشمندانه از متن اول است. این نوع از دزدی محتوا، کسی را تبدیل به نویسنده نمی‌کند؛ بلکه در این مورد هم فرد، به‌عنوان مجرمی در مقابل وجدان خود و اهالی دنیای ادبیات شناخته می‌شود.
سرقت ادبی با تبانی یا همکاری
تبانی می‌تواند شامل همکاری دانشجویان و تعدادی از نویسندگان باشد که روی یک پروژه گروهی کار می‌کنند؛ اما عضوی از این گروه با برداشتن کل اثر و ادعای ثبت آن به نام خود، زحمات سایر همکاران دست‌به‌قلم خود را نادیده می‌گیرد. این جرم غیراخلاقی، باعث می‌شود که میزان همکاری هر عضو از پروژه‌های گروهی، ضایع شود و یک نفر، تمام موفقیت تیم را تصاحب کند.
سفارش متن
جای تعجب نیست. درست دیده‌اید! اگر با پرداخت پول، از دیگران بخواهید که به‌جای شما و به نام شما دست به تولید محتوای نوشتاری بزنند، مرتکب سرقت شده‌اید. ممکن است بگویید که در این مدل از نوشتار، نویسنده به‌خاطر پولی که به جیب زده است، از عدم ذکر منبع رضایت دارد؛ اما یادتان باشد که در تعریف سرقت ادبی، تنها رضایت نویسنده کافی نیست. شما باید ایده و قلم خودتان را وارد کار کنید و هرگونه استفاده از فکر، زمان، فن ادبی و خلاقیت سایر افراد به نام خودتان، از مصادیق این جرم محسوب می‌شود.
خودسرقتی (استفاده دوباره از آثار خود)
جامِ سیاه عجیب‌ترین نوع خطای ادبی را باید به سرقت از خود، اعطا کرد. طبق قاعده، شما نباید اثر جدیدی منتشر کنید که در آن بدون ذکر منبع، از آثار قبلی خود استفاده کرده باشید! این موضوع به این دلیل نوعی سرقت شناخته می‌شود که به شما کمک می‌کند تا با زحمت کمتر، دست به تولید محتوایی تکراری بزنید و آن را در قالب محتوای جدید، به خواننده یا ارزیاب، معرفی کنید. البته ممکن است افراد هیچ قصدی در این خودسرقتی نداشته باشند و دست به عمل ناخودآگاه بزنند؛ اما بهتر است در نوشتن مقالات جدید، تولید محتوای اینترنتی، نوشتن سناریوها، نگارش متن پروژه‌های دانشگاهی و مخصوصاً چاپ کتاب جدید، حواستان را جمع کنید که با تکرار نوشته‌های قبلی از این سوراخ، گزیده نشوید و سارق آثار خودتان نباشید!
راهکارهای جلوگیری از سرقت آثار نویسندگان
همان‌طور که می‌دانید افراد برای نوشتن هر محتوای ارزشمند و قابل‌اعتمادی، نیاز به استفاده از منابع معتبر دارند. بنابراین حتماً راهی وجود دارد تا محتوانویس‌های اخلاق‌مدار و قانونمند بدون دریافت انگ سرقت ادبی، بتوانند از روی آثار نوییسندگان معتبر، اطلاعات موردنیاز خود را بردارند و به مطلب خود سندیت و اعتبار علمی بدهند. نگران نباشید! در ادامه می‌توانید با ۵ راهکار عالی و تضمینی برای جلوگیری از ارتکاب این جرم، آشنا شوید:
چاپ کتاب
اولین و سرراست‌ترین راهکارِ جلوگیری از سرقت ادبی آثار نویسندگان، چاپ کتاب است. اگر می‌خواهید از دزدیده‌شدن مطالب خود جلوگیری کنید، می‌توانید با همکاری یک انتشارات، آن را در قالب کتاب به چاپ برسانید. این اقدام به شما کمک می‌کند تا برای همیشه بتوانید از محتوای نوشتاری خود دفاع کنید و در صورت مشاهده کوچک‌ترین سرقت ادبی از اثرتان، برای پیگیری روند شکایت، مدرکی قابل‌استناد در دست داشته باشید.
رفرنس بدهید
بله. همین‌قدر واضح و ساده! اگر خودتان در حال تولید محتوا هستید، باید به ذکر منبع پایبند باشید؛ یعنی وقتی می‌خواهید ایده یا مطالب نویسنده‌ای را در کار خود وارد کنید، باید متناسب با محتوایی که تولید می‌کنید نام نویسنده و اثر او را به‌طور دقیق و واضح ذکر کنید. شیوه رفرنس‌دهی در انواع محتواهای متنی متفاوت است. بنابراین بهتر است متناسب با فرمت اثر خود (مقاله، سناریو فیلم، کتاب داستانی و…) به روش‌های ارجاع‌دهی پایبند باشید و اثر خود را از لیست آثار دست‌دوم و سرقتی خارج کنید.
نقل‌قول‌ها را با علامت مخصوص بیاورید
ممکن است بخواهید صحبت‌های دقیق و کپی‌شده‌ای را از آثار یک نویسنده در اثر خود، نقل کنید. در این صورت لازم است که از علامت «» گیومه در متن خود بهره ببرید. این اقدامِ به‌ظاهر کوچک و معمولی، می‌تواند شما را از شرّ اتهامات سرقت آثار دیگران، خلاص کند.
درست پارافرایز کنید
در بخش قبلی با پارافرایز آشنا شدید. همان‌طور که تا به این لحظه فهمیده‌اید، پارافرایز می‌تواند سکه‌ای دورو باشد که یک سمت آن شما را تبدیل به یک متخصص در دزدی آثار دیگران می‌کند و سمت دیگر آن به شما کمک می‌کند که با روشی اصولی، از منابع دیگران کمک بگیرید و محتوای خود را تولید کنید. اگر می‌خواهید از روی مثبت این سکه استفاده کنید و از خوردن برچسب سرقت ادبی بر پیشانی‌تان، مبّرا بمانید باید این یک اصل را در ذهن خود ثبت کنید: کل مطلب نویسنده مدنظرتان را بخوانید، سپس برداشت خود از آن را با لحن و داره واژگان خود بنویسید و آخر کار منبع اصلی را ذکر کنید. یادتان باشد که نیازی به معادل‌سازی تک‌تک جملات نیست. کافی است که هر آنچه دستگیرتان شده را وارد کار کنید و در نهایت به اثر اصلی، ارجاع بدهید تا به‌جای سارقی فریبکار، نویسنده‌ای اصیل و قابل‌احترام شناخته شوید!
به سراغ ابزارهای تشخیص سرقت ادبی بروید
تیر خلاص رهایی از این جرم، استفاده از ابزارهای تشخیص این دزدی نوشتاری است. به کمک این نرم‌افزارها، مشخص می‌شود که چه بخش‌هایی از متن نویسندگان، به‌صورت غیراصولی استفاده شده است. کافی است محتوای موردنظرتان را وارد این ابزارها کنید تا با اسکن کل نوشته، قسمت‌های سرقت‌شده را برایتان مشخص کنند. شناخته‌شده‌ترین و پرطرفدارترین نرم‌افزار در این زمینه iThenticate نام دارد که با دقت بالای خود، مورداستفاده معتبرترین نویسندگان و نشریات قرار می‌گیرد. قدرت این دستیاران هوشمند را دست‌کم نگیرید و از آن‌ها برای جلوگیری از سرقت ادبی در آثار خود و دیگران، استفاده کنید.
بسیاری برای کسب درآمد با چاپ کتاب زمان و انرژی زیادی وقف می‌کنند. و اگر نهایت با سرقت ادبی اثر خود مواجه شوند، ممکن است ناامید شده و ار ادامه راه نیسندگی منصرف شوند.در این مقاله تلاش کردیم با مفهوم سرقت ادبی، انواع آن و راهکارهای جلوگیری از آن را شرح دهیم.
اگر می‌خواهید اعتبار نام خود را با ورود به لیست سارقین ادبی، لکه‌دار نکنید، می‌توانید از این مطلب به‌عنوان راهنمایی عملی استفاده و محتوایی خلاقانه، اصیل، رفرنس‌دار و معتبر خلق کنید.
مشاوره چاپ کتاب
برای دریافت مشاوره چاپ و نشر کتاب در نشر متخصصان، شماره تماس خود را وارد نمایید
